DBOOKMARKS: erişebilirlik

EPUB LCP (Lightweight Content Protection) tanımının 2012 yılında ortaya konulduğu (1) IDPF çalışmasından bazı önemli notları derleyerek hazırladığımız bu yazımızda, konuyla ilgili kendi çalışmalarımızından da bahsedeceğiz. Öncelikle EPUB format için neden "Hafif İçerik Koruması" (Lightweight) düşünülmesi konusunda kaynakta yazılanlara dikkat çekmek istiyoruz.

DRM nedir?

Dijital Haklar Yönetimi (DRM) 1990'ların sonlarında ticari e-kitap piyasasının başından beri bazı formatlarda kullanılmaktadır. DRM tanımı değişik kaynaklara göre biraz farklılık gösterse de; dağıtımdan önce e-kitap içeriğinin şifrelenmesi ve bu şifrelemenin çözülerek okuma yapılmasını sağlayan özel cihaz donanımı-yazılımı gerektiren teknoloji olarak tanımlanabilinir.

DRM sorunları nelerdir?

IDPF'e göre standart bir DRM olmayışı nedeniyle farklı e-kitap perakendecileri (dağıtıcıları) pazarda bir parçalanma yaşamaktadırlar. Büyük yayıncılar e-kitap dağıtım anlaşmalarında DRM kullanmaya devam edeceklerdir. Yalnız DRM kullanarak korsanlığın önüne geçilir konusunda sorular, kaygılar halen devam etmektedir. Çünkü DRM (ağır koruma) korsanlığı önleyememiş olduğu konusunda sorular vardır.

DRM kullanmanın e-kitap pazarı ve insanların dijital okuma deneyimi üzerinde çeşitli etkileri vardır. Fakat bu etkilerin ne kadar olduğunu ölçmek son derece zordur. Yalnız kesinlikle bilinen bir şey vardır: DRM sayesinde bugüne kadar sadece istenen cihaza sahip olanlar e-kitap okuma deneyimi yaşamışlardır.

DRM varlığı ile iş geliştirmek zordur. Çünkü pazar, dağıtım teknolojisi ve kullanıcının sahip olması gerekli özel cihazın var olması ile sınırlıdır. Yani özgür bir gelişim sürecine hiçbir zaman sahip değildir.

Ayrıca DRM maliyetli bir teknolojidir. Genellikle de bu maliyet içerik dağıtıcılarına ve okuyuculara aktarılır. Bu durumda e-kitap fiyatlarının artmasına neden olmaktadır. Dağıtıcılar ve okuyucular tarafından doğrudan faydası olmayan DRM için yüksek ücretlerin ödenmesi son derece isteksiz ve anlaşılır birşey değildir. Pahallı olmasının yanı sıra okuma deneyiminin gelişmesine engel olabilmekte; ücretli içerik iş modellerinde tüketiciler tarafından direncin oluşmasına neden olmaktadır.

Okuma deneyimi konusu, Türkiye'de yaptığımız araştırmalarımızda öne çıkan en birincil konudur. Okuyucular bilhassa javascript destekli interaktif etkileşime sahip EPUB3 format kitaplarla okuma yapmak istemektedir. Oysa ticari metinsel kitaplarda dahi ağır DRM kullanmaktan kaynaklı okuyucuya basit olarak bazı etkileşimler sunulamamaktadır. Bundan dolayı okuyucu gözünde baskılı kitap ile bir fark bulunmamaktadır.

DRM karşısına neden "Hafif İçerik Koruma" (EPUB LCP) düşüncesi koyuluyor?

IDPF'in belirtiği gibi EPUB formatın daha çapraz medya dostu ve erişilebilir olması gerekmektedir. Bazı ticari ve geçici belge dağıtımı gibi türler için PDF gibi şifrelenen hafif içerik korumasının kullanılması önem taşıyacaktır. Kaldı ki son yıllarda az da olsa gittikçe artan e-okuma oranları ağır DRM kullanımına karşı yayıncılar arasında farkındalık artmaktadır. DRM olmadan da daha iyi sonuçlar elde edilebileceği görüşü yayılmaktadır.

DRM karşında EPUB LCP (Lightweight Content Protection) hafif içerik korumasının kullanımını teşvik etmek amacıyla aşağıdaki noktalara IDPF tarafından dikkat çekilmektedir:

1) Standart bir e-kitap içerik korumasının (kaldı ki W3C ile birlikte yapılan evlilikteki temel konu budur) geliştirilmesi, kullanım kolaylığı ve dijital okuma deneyiminin genişlemesini teşvik edecektir.

2) Makul bir seviyede kullanım kısıtlaması sunan bir hafif DRM tanımlamak mümkündür.

3) Ağır DRM daha yaygın olarak kütüphane, perakende dağıtım yapmadan içerik okutan iş modelleri için yararlı olduğu kabul edilmektedir. Birinci maddedeki nedenlerden dolayı belirtilen bu modellerde de standart bir DRM kullanmak yararlı olacaktır.

4) PDF mutlak bir DRM olarak kabul edilmese de görüntüleme ve yazdırma gibi özelliklerin şifreleme ile kısıtlanması önemli bir özelliktir. Bu özelliğin EPUB formatta da olacak olması kurumsal döküman dağıtım senaryolarında PDF'den EPUB formata geçiş yapmayı kolaylaştıracaktır. Yetkisiz kullanımlara karşı EPUB formatın içeriği gösterilmeyecek, korunacak olması içerik yazarlarının yeteneğini de geliştirecektir.

Bu makaleden ilham alınarak TEYTAG tarafından üretilen şifreli EPUB3 format örneği yayıncılara ve konuyla ilgilenenlere güzel bir deneyim örneği oluşturacaktır kanısındayız. (2)

EPUB LCP (Lightweight Content Protection) nedir?

Kaynak belgede IDPF, EPUB LCP için GiantSteps firmasını önerdiği teknolojiyi üç ana başlıkta derlemektedir: Uygulama, kullanıcı deneyimi ve etki.

Uygulama: Ağır DRM kullanımına göre maliyeti oldukça düşüktür.

Kullanıcı deneyimi: EPUB içeriği ve kullanıcı arasında beklenen etkileşimi kısıtlamaz. İnternet bağlantısı olmadığında bile sorunsuz şekilde çalışır. Dağıtıcı faaliyetine son verse bile EPUB format içerik halen okunmaktadır.

Etki: Minimal seviyede müdahaleci olduğundan etkisi olumlu anlamda yüksektir. Kullanıcıya bildirimde bulunmaksızın aşırı raporlama yapabilen ağır DRM gibi bir özelliği olmamalıdır. Kullanıcı cihazının güvenliğini ve bütünlüğünü tehlikeye atmamalıdır.

Belirli bir seviyede koruma sağlayacak olan EPUB LCP, başta Amerika olmak üzere birçok ülkede yürürlüğe giren Anti-Sahtecilik Ticaret Anlaşması (ACTA) yani dolandırıcılık önleme yasasının avantajlarından yaralanmaktadır. EPUB LCB gereksinimleri gibi daha detaylı bilgi ve kullanım senaryoları için kaynak belgeyi okumanızı tavsiye ederiz.

Kaynak: 1) http://idpf.org/epub-content-protection
2) http://teytagblog.blogspot.com.tr/2013/08/kullanc-sifreli-epub3-format-gunluk.html

2 Ocak 2015 Cuma

Dijitale dönüşüm süreci ve EPUB3

2015 yılındaki bu ilk yazımı, 4 Aralık 2014 tarihinde İtalya Link Campus Üniversitesi'nde düzenlenen "Digital is Future" konulu toplantının (1) notlarından derledim. Aynı zamanda İtalyan yayıncıları için araştırma çalışmaları yapan WAY TO ePub tarafından organize edilen bu toplantıda "Neden dijital?" başlığıyla EPUB3 format ön planda tutulmuştur. Bir Charles Dickens klasiği (Canto di Natale (A Christmas Carol) Charles Dickens) EPUB3 format (fixed-layout) olarak dijitale uyarlanmış ve bu dijital kitap üzerinden yapılan araştırma sonuçları açıklanmıştır.

Canto di Natale (A Christmas Carol) Charles Dickens

Kağıt baskısı düz metin olan bu eserin, illüstrasyonlar ve interaktif animasyonlarla dijitale uyarlanan versiyonunu WAY TO ePub yetkililerinden istedim. Elime ulaşınca inceleyip, kendime ait başka bir araştırmamla birlikte düşüncelerimi yayınlayacağım.

EPUB3 format hazırlanan dijital kitaptan - Canto di Natale (A Christmas Carol) Charles Dickens

Toplantı Notları

Notlardan (2) anlaşılacağı gibi toplantının odak noktasını oluşturan (Canto di Natale (A Christmas Carol) Charles Dickens) EPUB3 format dijital kitap ile çocukların yayıncılık alanında nasıl gelişmiş bir okuma deneyimi alması gerektiği üzerinde durulmuştur.

Keşfedilmemiş büyük bir potansiyel
WAY TO ePub üretim müdürü Alba Carella, EPUB3 olarak hazırlanan bu örnek çalışmanın sonucunda EPUB olarak yayınlanan resimli kitap ve çizgi romanların, büyük ölçüde keşfedilmemiş büyük bir potansiyele sahip olduğu belirtmiştir.

Dijital kitaplar hakkında farkındalık
2015 yılında EPUB3 konusunda araştırmaların ve araştırma yapanların desteklenmesi gerekmektedir. Dijital kitap konusunda farkındalık yaratmak için bu gruplarla ortak çalışma yapmak ve projeler sunmak önemli olacaktır. Hatta yazarların da katılımını sağlayarak, dijital teknolojinin sunduğu olanakları tanıtmak ve böylece amaçlanan dijital eserlerin tasarlanmasını sağlamak mümkün olmalıdır. Özellikle kağıttan dijitali ayıran odak özelliklerin anlatılmasıyla dijitak kitabın sadece bir satış alternatifi olarak yönetilmemesi gerekmektedir.

Dijital kitap sektörün aksesuarı değildir
Dijitale dönüşüm süreci sadece "süreç" olarak kalmamalıdır. Karmaşık okuyucu talepleri dahil herşeyi ile yeniden üzerinde düşünülmesi gerekmektedir. Amaç, sadece kağıttakinin bir kopyasını yaparak dijital kitabı sektörün bir aksesuarı ya da alternatif satışı olarak göstermek olmamalıdır. Gerçekten dijital mantığa uygun kitaplar istiyorsanız dijital teknolojinin potansiyelini bilmek, EPUB formatın biçimlerini kullanmak ve en iyi şekilde uygulama yapmak için doğru araçları almayı bilmek gerekmektedir. Ve bu bilgileri yazar dahil herkesle paylaşmak gerekir.

Dijital kültürü yaymak
Bu bilgiyi, dijital kültürü yaymak adına paylaşmak esastır. Dijital kitap okuma deneyimi, kağıt ile karşılaştırıldığında daha geniş olanaklar sunmaktadır.

Okuma deneyiminin güçlendirilmesi
Bu yeni okuma deneyiminin güçlendirilmesi için kağıt ile arasında farkı yaratacak interaktif, dijital versiyon tasarımlar yapılmalıdır. Okuyucuların ihtiyaçlarını karşılamak üzere "erişilebilir" kitapları EPUB yetenekleri ile yapabilirsiniz. (Bakınız: http://dbookmarksblog.blogspot.com.tr/2014/08/epub-3-formatn-erisilebilir-olmas-ne.html) Biraz çaba ile iBooks ve Kindle dışında birden fazla cihaz üzerinde okunabilir yapabilirsiniz.

Sonuç
Dijitale dönüşümün potansiyelini anlamak, özellikle EPUB formatın potansiyeli bilmek ve kullanmak, insanların kağıttan dijital geçişini yönetirken doğru dijital içeriği oluşturmak için önemlidir. Bu konularda eğitim ısrar edilmelidir.

Kaynaklar:
1) http://epubzone.org/news/conference-report-digital-is-the-future
2) http://www.waytoepub.com/blog/digital-is-the-future-collection-of-conference-papers

24 Kasım 2014 Pazartesi

EPUB 3 ve "Books in Browsers 2014"

2014 yaz sonu, dijital kitap konusunda kıvılcım çıkaran gelişmelerle geçmiştir. IDPF yol haritasının çizildiği toplantı sonrasında ard arda gelişen çalışmalar, paneller geleceğin çizilmesinde etkinlik göstermiştir. "Books in Browser" başlığı altında EPUB3 farkındalığını arttıracak önemli bir toplantıyı ve iki ayrı özel uygulamayı paylaşmayı anlamlı buluyorum.

"Books in Browser 2014" toplantısı

2014 Ekim ayında Amerika'da yapılan "Books in Browser 2014" toplantısı iki gün boyunca farklı konukları ve fikirleri davet etmiştir. Oldukça farklı ve ilgi çekici noktalar üzerinde durulan toplantının tamamı 24 video olarak YouTube içerisinden paylaşıma açıldı. Konuyla ilgilenenlerin filmlerin tamamını seyretmesini tavsiye ediyoruz. EPUB3 konusuyla ilgili konuşmaların ve örneklerin olduğu toplantıda, browser üzerinden dijital kitap okutabilmenin geleceği hakkında görüşler bildirilmektedir. Filmin hemen altında sunumu bulunan dijital tasarımcı Derrick Schultz, toplantıya ilginç bir boyut getirerek, interaktif dijital kitapların nasıl olabileceği ve geleceği etkileyeceği konusunda fikirlerini paylaşmıştır.

(Putting) Books on the Web from Derrick Schultz

Aljazeera America EPUB3 Books in Browser uygulaması

Aşağıda bloğuma embed ettiğim web uygulaması Aljazeera America tarafından yayınlanmaktadır. EPUB3 "fixed layout" format hazırlanan dijital kitabı başarıyla render eden bu uygulamada sayfaları çevirmek için; eğer desktop bir platformdan bloğumuzu okuyor iseniz klavye üzerindeki sağa-sola oklarını kullanınız. Mobil platformda iseniz parmaklarınızla sayfalar arasında navigasyon yapabilirsiniz. Çok başarılı bir uygulama olduğundan dolayı sizlerle paylaşmak istedik.

Uygulama menüsünden isterseniz bu EPUB3 format dijital kitabı ücretsiz hemen indirebilirsiniz.

Uygulamanın iPhone ve iMac browser içerisindeki ekran görüntüleri

BiB/i EPUB3 Books in Browser uygulaması

İki ay önce tanıştığım ve üzerinde değişik denemeler yaptığım bir diğer önemli "Book in Browser " uygulaması ise BiB/i Bu uygulama ile yakın zamanda çıkan Avrupa kaynaklı haberlerde EPUB2 görüntülüyor şeklinde haberler yayınlandı. Aslında Sutoru Matsushima tarafından yazılımı yapılan Bib/i, EPUB3 "fixed layout" veya "reflowable" tasarımda hazırlanmış dijital kitabın web içerisinde okunması için hazırlanmış ve geliştirilmektedir. Web sitesinde belirtilen özellikleri aşağıda sıralayacağım. Fakat öncesinde TEYTAG ile birlikte yaptığımız BiB/i uygulaması üzerinde yaptığımız çalışmalar ve testlerde etkin harici Javascipt kullanıma açık olduğunu ve bu nedenle geliştiricilere önemli fırsatlar sunduğunu söylemek istiyoruz. Hatta Readium uygulamasına çok çok yakın bir performans sergilemektedir. IOS Safari ve Twitter, Pinterest, Facebook mobil aplikasyonları içerisindeki "browser in browser" ile de çalışmaktadır.

Özellikleri tamamıyla EPUB3 odaklıdır:

IDPF EPUB3 standartlarına odaklı tasarlanmıştır.
Fixed layout ve reflowable dizaynı destekler.
Cihaza bağlı değil, tarayıcı odaklı çalışır.
Japonca dikey yazma özeliiğini destekler.
Embed tekniği ile bloğunuzda, diğer web sayfalarında EPUB3 okumanızı sağlar.
Mobil telefonlarda yatay ve dikeyde çok rahatlıkla "responsive" görüntüleme sağlar.
Harici JS destekler.
Açık kaynak kodlu olmasından dolayı UI üzerinde istediğiniz CSS değişikliğini yapabilirsiniz.
SVG destekler.

Alttaki embed edilen dijital kitap EPUB3 "fixed layout" tasarımdır.

page-blanche-bitmaps-in-spine-20120809

Bib/i uygulamasını web sayfasınıza "embed" ederek istediğiniz EPUB3 ya da EPUB2 format dijital kitabı içerisine sürükleyerek okuyayabilirsiniz. Aşağıdaki pencereye kitabınızı sürükleyip denemeye başlayabilirsiniz. Sürüklediğiniz EPUB3 format dijital kitap IDPF standartlarına uygun olarak hazırlanmış ise sorun çıkarmadan görüntülemeye başlayacaktır.

Drag ebook

Uygulamanın iPhone ve iMac browser içerisindeki ekran görüntüleri

1 Eylül 2014 Pazartesi

EPUB 3 formatın erişilebilir olması ne anlama geliyor?

Web içeriğinin erişilebilir olması için yapılan çalışmaların, EPUB 3 format içerisinde de kullanılabilir olması; dijital kitap üretiminde önemli bir sıçrama olarak kabul edilmektedir. Dijital kitap okuma sistemlerinin (Reading System), erişilebilirlik konusunda gelişmiş özelliklere sahip olması, ürettiğiniz dijital kitabı erişebilir yapmaya yetmemektedir. Çünkü esas olan, dijital kitap içerik oluşturma sürecinde belirli yönergelere/standartlara, rehberlere (guideline) sadık kalarak tasarımı zenginleştirmektir. Bu yüzden dijital kitap üretim süreci öncesinde teknik konulara ve standartlara hakim olmanız gerekir. Bu kaçınılmazdır...

Erişebilirlik nedir?

EPUB 3 formattan önce erişilebilirlik konusunu daha iyi anlamak için, web içeriğindeki kullanılımına bakarak nedir sorusunu cevaplayabiliriz. Web İçeriği Erişilebilirlik Kılavuzu'nda (Web Content Accessibility Guidelines (WCAG) 2.0) belirtildiği gibi herhangi bir web içeriğinin herkes tarafından erişilebilir olması, çok geniş yönergeleri/standartları içerir. Bu yönergeler, görme engelli veya az gören, sağırlık ve işitme kaybı olan, öğrenme güçlüğü olan, bilişsel sınırlamaları ya da sınırlı hareket kabiliyetine sahip olan, konuşma engeli olan kişilerin tüm web içeriklerine daha rahat erişebilmeleri adına hazırlanmıştır. Amaç, herkese web içeriğini daha kullanışlı hale getirmektir.

Erişilebilir dijital kitapların yapılabilir olması için, açık kaynak kodlu teknik çalışmalar yapan DAISY Consortium, W3C ve epub:type semantik dili ile bunları EPUB 3 içerisinde standart haline getiren IDPF'in EPUB 3 erişilebilirlik rehberini, bir önceki yazımızdan indirerek inceleyebilirsiniz. Size oldukça iyi rehberlik edecektir.

OPEN EPUB 3 Erişilebilirlik Kılavuzu

EPUB 3 format içerisinde örnek erişilebilirlik kullanımı

EPUB 3 format içerisinde resim kullanımında, erişilebilirlik standartlarına uygun örnek bir kodlama ile konuyu daha net anlatmak istiyoruz. Aşağıdaki IMG elementi/tagı içerisinde ALT özniteliği çok önemli bir işlevi yerine getirmektedir.

<img src=”cell-division.jpg” alt=”first cell-division diagram picture”/>

Görme engelli biri olduğunuzu düşünerek, gözlerinizi kapatın. Dijital kitap içindeki herhangi bir resmi nasıl görebilirsiniz? İmkanı yok! Fakat, EPUB 3 format tasarımı/uygulaması yapan erişilebilirlik konusunda yetkin bilgiye sahip ise ALT özniteliği içerisine, resimin ne olduğunu açıklayan net bir cümle yazacaktır. Ve okuma sistemi, sesli okuma (TTS-Text To Speech) özelliği ile metinden sonra gelen bu resimin ne olduğunu, ALT özniteliği içindeki cümleyi size okuyarak açıklayacaktır.

Bilhassa resim kullanımında erişilebilirlik konusunu iyi tasarlamak ve kodlamak çok önemlidir. Bu nedenle herhangi bir EPUB uygulama programı kullansanız dahi, dijital kitabı bu anlamda gözden geçirmeniz özen gerektirecektir. Böylece istenilen kalitede bir dijital kitap üretmiş olacaksınız.

Erişilebilirlik rehberinin önemi

IDPF EPUB3 Erişilebilirlik Rehberi'ndeki erişilebilirlik standartları (yönergeleri), örnek kodlamalar ile gayet açıklayıcı bir şekilde belirtilmiştir. Erişilebilirlik standartları, sadece EPUB 3 format içerisindeki IMG (resim) elementinin kullanımını değil; TABLE, FORM, VIDEO-AUDIO element senkronizasyonu (media overlays) gibi birçok elementin nasıl doğru kullanılacağını kapsamaktadır. IDPF EPUB3 Erişilebilirlik Rehberi dışında konu ile ilgili diğer örnek çalışmalara aşağıdaki üç linkten ulaşabilirsiniz. Bu linklerdeki bilgileri okuduktan sonra EPUB 3 format dijital kitap üretme sürecinin, sadece bir EPUB uygulama programına sahip olmakla bitmeyeceğini daha rahat anlayacaksınız.

OPEN Image Guidelines for EPUB 3

OPEN Standards: Metadata and Mark Up for Accessible Images

OPEN Web accessibility tutorials

Erişilebilirlik konusuna duyarlı olan okuma sistemleri

"iBooks", okuma sistemleri içerisinde bu konuya en duyarlı uygulamadır. TEYTAG (Türkiye Elektronik Yayıncılık Tasarım ve Araştırma Grubu) ile birlikte yaptığımız birçok dijital kitap test çalışmalarımızda en başarılı bulduğumuz okuma sistemidir. Bunu rahatlıkla söyleyebiliriz. iBooks Kullanımı ve Performansı adlı yazımızda, iBooks aplikasyonunun erişilebilirlik özelliklerini kullanımı hakkında bilgi sahibi olabilirsiniz.

"Readium for Chrome" ise desktop bilgisayarda dijital kitap okuma için standartlara uygun, browser tabanlı diğer bir okuma sistemidir. Eğer Apple marka herhangi bir mobil cihazınız ya da OSX sistemli bilgisayarınız yok ise Readium okuma sistemini -sadece- Google Chrome browser içerisinden indirebilirsiniz. Ücretsiz Readium aplikasyonunu indirdikten sonra bilgisayarınızdaki DRM'siz EPUB format dijital kitapları okumaya başlayarak, yeni bir dijital deneyim yaşayabilirsiniz.

OPEN iBooks Kullanımı ve Performansı

OPEN Readium

EPUB 3 üretiminde erişilebilirlik masraflı mıdır?

Bloğumuzun üstündeki ses kaydı ile görmeyen bir engellinin yazımızı dinlemesini düşünmemiz, web içeriğinin erişilebilirliği konusunda önemli bir örnek olduğunu söylemek isteriz. Elbette EPUB 3 üretim aşamasında erişilebilirlik konusunu dikkate almak, maliyeti artırabilir. Fakat dijital kitabınızın aranan kalitede olacağını unutmayın. Görme engelli olmasanız dahi, iyi seslendirilmiş bir dijital kitabı okumak yerine dinlemek isteyebilirsiniz. Dolayısıyla dijital kitabınızın satışları da olumlu şekilde etkilenecektir. Uluslararası dijital yayıncılık sektöründe artık erişilebilirlik standartlarına uygun dijital kitap üretimleri ön planda konuşulmaktadır. Konuyu daha iyi odaklanmak için "Inclusive Publishing with EPUB 3" başlıklı aşağıdaki DAISY Consortium sunumuna göz atmanızı öneriyoruz.

Inclusive Publishing with EPUB 3 from DAISY Consortium

Erişilebilir EPUB 3 üretiminde önemli ipuçları

Yazımızın başlangıcında da belirttiğimiz gibi erişilebilirlik konusu, sadece okuma sisteminin görüntüleme performansı ile ilgili değildir. Aksine ilk şart olan standartlara uygun EPUB 3 dijital kitap tasarım ve kodlamasının yapılmasıdır. Böylece, dijtal kitap içeriği uygun okuma sistemlerinde erişilebilir bir kaliteye sahip olacaktır. Bu nedenle bir kez daha hatırlatmak gerekirse standartlara hakim bilgiye sahip olmak, örneğin InDesign ile EPUB 3 format yapmaktan çok daha önemlidir. Çünkü programın düşünemeyeceği şeyleri sizin tamamlıyor olmanız gerekecektir.

EPUB 3 format dijital kitap üretimi konusunda ipuçlarını sizlerle paylaşmak istiyoruz:

1. Metinsel biçimlendirme: Metinlerin tamamını resim dosyası (örn. jpeg) olarak kesinlikle kullanmayın. Metinleri yazı olarak semantik dil içerisinde yazın. Başlıkları, formları, paragrafları ve dipnotları kodlama ile belirtip CSS ile düzenleyin ki, okuma sisteminin erişilebilirlik özelliği ile okuyucu metnin başlık ya da paragraf olduğunu algılasın.

2. Profesyonel bir navigasyon düşününüz: Kitap içerisindeki bölümler, pragraflar, alıntılar/uyarılar (blockquate) cümleler, kelimeler arasında -linkler ile- navigasyonu sağlayıp; okuyucuya açıklayıcı ve doyurucu bir dijital kitap okuma zevki vermelisiniz. Başlangıçta içindekiler sayfası (ve hatta bölüm başlangıçlarında sayfaları) ile navigasyonun şemasını önceden tasarlamak önemlidir. Yazılım sürecinde erişilebilirlik rehberine uygun SECTION ve ASIDE elementlerini kullanarak; akademik, eğitim ve diğer konulardaki karmaşık anlatımların, rahatlıkla anlaşılmasına yardımcı olursunuz. Kitap içerisinde olması istenen fakat; okuyucu tarafından görünmemesi gereken bölümleri/xhtml OPF dosyasındaki SPINE elementi altında (örneğin; chapter-1 gözükmeyecek ise linear no ifadesini yazarak) <itemref idref="chapter-1" linear="no"/> kodlaması yapınız. Böylece bu bölüm, dijital kitap içerisinde görüntülenmeyecektir.

3. Sayfaları anlamlı bir yapı ile kodlayınız: Standartlara uygun bir yapı ile sayfalarınızı (.xhtml) kodlayınız. Örneğin, okuma sisteminin hangi sayfanın önsöz olduğunu algılaması için <section epub:type="preface"> semantik sözlüğünü kullanınız. SECTION elementindeki <section epub:type="toc"> toc özniteliği ile sayfanın içindekiler bölümü olduğunu belirtebilirsiniz. Semantik sözlük hakkında bilgi almak için erişebilirlik rehberini kullanınız.

4. Tagları/elementleri bilin ve doğru yerde kullanınız: Özel tagların nerede kullanılacağını rehberden öğreniniz. Belirli taglar/elementler standartlara uygun olarak kullanılmalıdır. Örneğin CITE tagı içerisine sadece alıntıları yazıp; CSS ile şekillendiriniz. Herşeyi DIV ya da SPAN tagları içerisine alıp kullanmayınız. Bu dijital kitabınızın görüntüleme performansını, yani kalitesini düşürür.

5. Tabloları resim formatında kullanmayınız: Sadece resimleri, resim formatında (örn. jpeg) kullanınız. Tablolarınızı resim formatında kullanmayınız. Unutmayın ki; bir resim içerisine gömülmüş herhangi bir içerik, görme engelli okuyucular için okunamaz/anlaşılmaz. Bu nedenle geniş bilgi ve açıklamaya sahip olan tüm tabloların okunabilmesi ve anlaşılması için TABLE tagı ile kodlayın. Uygun cihazlar ile görme engelli kullanıcılar için elektronik dokunsal görüntüler sunmak için erişilebilir SVG yardımcınız olabilir. Daha fazla bilgi için dokununuz...

6. Resimler için açıklama ve alt metinler kullanınız: Resimler, dijital kitabınız için sadece dekoratif bir unsur değildir. Her bir resim için açıklama ve IMG tagı ALT özniteliği için açıklayıcı metinleri doğru seçip, kullanmanız gerekecektir. Yazımızın "EPUB 3 format içerisinde örnek erişilebilirlik kullanımı" başlığındaki ALT özniteliği kullanımı hakkındaki küçük bir örnek size fikir verecektir. Yine bu yazımızın "Erişilebilirlik rehberinin önemi" başlığı altındaki örnek çalışmalar linklerini incelemenizi öneriyoruz.

7. Sayfa numarası kullanınız: Baskılı kitaptaki sayfa numaraları sayesinde birçok kişi, okuma yaparken sayfalar arasında navigasyon yapar. Bu önemli bir alışkanlıktır ve okumada kolaylık sağlar. Dijital kitapta da bunun sürdürülebilir olması için <span xml:id="page361" epub:type="pagebreak">361</span> kodu kullanılır. Bu kodlama ile dijital kitabınızın navigasyonunu güçlendirmekle kalmaz; aynı zamanda, dijital kitabınızın baskılı versiyonunun aynı sayfa numaraları ile üretilmesini sağlarsınız. Ayrıca, akışkan (reflowable) düzende üretilmiş bir dijital kitabın yazı büyüklüğünü (font-size) okuma sistemi içerisinde büyüttüğünüz zaman, sayfalar otomatik olarak çoğalır. Bu standart kodlamayı kullanarak, akışkan (reflowable) düzende disiplinli bir sayfalandırma yapabilirsiniz.

8. Dil tanımı yapınız: Dijital kitabınızın dili Türkçe olabilir. Fakat, sayfa içerisindeki bir paragraf ya da kelimede ingilizce dilini kullanmış olabilirsiniz. Bu bölümü örnekteki gibi kodlayınız: <span xml:lang="en" lang="en">EPUB 3 Structural Semantics Vocabulary</span>. Dijital kitabınız TTS (Text-to-speech) özelliği ile Türkçe bir ses ile okunurken, bu standart kodlama içerisindeki kelimeler doğru bir ingilizce aksanda okunacaktır. Bu tür ayrıntılar, dijital kitabınızın kalitesini arttıracaktır.

9. MathML kullanınız: Dijital kitabınızda matematiksel denklemler var ise MathML dilini kullanınız. Böylece herkese matematiksel denklemleri erişilebilir yapabilirsiniz. Matematiksel denklemleri resim formatında kullandığınız zaman, bunların açıklayıcı metinlerini yazmanız çok zor, hatta olanaksız olacaktır. Zaten resim formatlarını ne kadar fazla kullanırsanız dijital kitabınızın büyüklüğü (MB - megabayt) o kadar artacaktır.

10. Medya dosyalarınızda "Fallback" denetimi sağlayınız: Medya dosyaları olarak EPUB 3 format dijital kitap içerisinde video ve ses dosyaları kullanabilirsiniz. Fakat kullandığınız video dosya uzantısı belki okuma sistemi tarafından desteklenmiyor olabilir. Böyle bir durumda eğer yazılımcı "fallback" dizini yaratmıyor ise okuyucu video filmini göremediği gibi bu alanda video kullanılıp kullanılmadığını da anlamayacaktır. Belki de dijital kitabınızın okunmak için açıldığı okuma sistemi VIDEO tagını desteklemiyor olacaktır. Bu durumda okuyucuya anlaşılır bilgi vermek için "fallback" dizini kullanılmalıdır. Zaten bu dizin kullanılmamış ise EPUB denetlemelerinden dijital kitabınız geçemez ve örneğin iBookstore içerisine kitabınız yüklenmez. Aşağıdaki örnekte "fallback" dizini P tagı içerisinde kullanılmıştır. Eğer okuma sistemi video desteklemiyor ise P tagı içerisindeki uyarı metni (fallback) gözükecektir.

<video width="320" height="240" controls="true" src="video.mp4">
<p>Bu dijital kitap okuyucunun video desteği yoktur.</p> </video>

11. İnteraktif içerik kullanarak erişilebilir olunuz: Javascript kullanarak interaktif bir içerik sağlayabilirsiniz. Rehber içerisinde bazı örnekler verilmiştir. Dijital kitap içerisinde Javascript kullanımı konusunda TEYTAG (Türkiye Elektronik Yayıncılık Tasarım ve Araştırma Grubu) oldukça başarılıdır. Olabildiğince fazla dijital test kitabına üretmiş olan TEYTAG, Javascipt ve XML dilini çok iyi kullanarak akışkan (reflowable) düzende widget kullanımı, raporlaması gibi farklı ürünler üretmiştir. Ayrıca TEYTAG, dünyada bir ilk olan "Kullanıcı şifreli EPUB 3 format günlük" üretmiştir. Daha fazla bilgi için dokununuz...

12. Erişilebilirlik metadata kullanın: Erişilebilir dijital kitabınızın arama motorlarında okuyucu tarafından bulunabilmesi için doğru metadata yazımı yapmalısınız. Daha fazla bilgi için dokununuz...